برگی از تاریخ

اولین اعتراض و تظاهرات دانش آموزان در تاریخ ایران مهر ١٣٠٦

به مناسبت ١٢ اردیبهشت روز معلم (سالروز کشته شدن دکترخانعلی مقابل مجلس ١٣۴۰)

آموزش رایگان و برابر یکی از حقوق بدیهی و اساسی همه کودکان و یکی از خواستهای صنفی معلمان آگاه و مبارز و همچنین دانش آموزان بوده و هست. بر همین مبنا خصوصی سازی و پولی کردن آموزش و پرورش همواره مورد اعتراض دانش آموزان، والدین آنان و معلمان قرار گرفته است. یکی از اولین اعتراضات به این مساله در مهر ١٣٠٦ رخ داد.
در ١٢ مهر ١٣٠٦ دانش آموزان در تهران در اعتراض به قانون اخذ شهریه از دانش آموزان، از رفتن به سر کلاس ها خودداری کردند و تمامی مدارس تعطیل شد.
در آن سال تدین در كابینه مهدیقلی هدایت (مخبرالسلطنه) وزیر معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه بود. وی در نظام آموزش و پرورش دست به یک رشته اصلاحات زده بود. از جمله این اصلاحات این بود که ورزش به عنوان یك ماده درسی در برنامههای كلاسی گنجانده شد و به تصویب مجلس هم رسیده بود. بخشی از برنامه اصلاحی وی نیز اخذ شهریه از دانش آموزان "متمول" بود که اعلام این برنامه به اعتراض گسترده ای منجر شد.
در اواخر تابستان ١٣٠٦ شورای عالی معارف تصویب كرد كه كلیه شاگردان مدارس اعم از ابتدایی و متوسطه و عالی، جز آنان كه بیبضاعتاند، باید شهریه بپردازند و مبلغ شهریه بدین شرح تعیین شده بود:
ـ كلاس اول، مدارس ابتدایی ماهی یك تومان و هر كلاس بالاتر یك قران اضافه.
ـ كلاس اول، مدارس متوسطه ماهی شانزده قران و هر كلاس بالاتر دو قران اضافه.
ـ مدارس عالی در سال سی تومان و به سه قسط.
و مشمولان یكی از شرایط زیر، از پرداخت شهریه معاف شده بودند:
ـ اولاد معلمانی كه ده سال سابقه معلمی دارند.
ـ شاگردانی كه در امتحانات دوره ابتدایی در ردیف عشر اول قبول شدگانند.
ـ شاگردانی كه در امتحانات دوره متوسطه در ردیف خمس اول قبول شدگانند.
ـ شاگردانی كه پدرشان در راه وطن كشته یا ناقصالعضو شده است.
قرار بر این بود که نظامنامهای جهت اجرای این تصویبنامه توسط هیاتی مرکب از معاون اداره كل معارف، رئیس اداره تفتیش و رئیس تعلیمات ابتدایی تنظیم شود. اما این کار به سرانجام نرسید جرا که دانش آموزان در اعتراض به این مساله از رفتن به كلاس خودداری كردند و همه مدارس عملاً تعطیل شد. در این میان، اعتراضات در دارالفنون بسیار شدید بود. دانش آموزان این مدرسه به سردستگی میرزا ابوالفضل خان (ابوالفضل آل بویه) روز چهارشنبه دوازدهم مهر ١٣٠٦ در محل وزارت معارف جمع شدند. این اعتراض به حق دانش آموزان با مقابله ماموران شهربانی روبرو شد و ماموران اقدام به پراکنده کردن آنان کردندکه در مقابل دانش آموزان نیز بر خواسته خود پافشاری کردند. اعتراضات دانش آموزان و والدینشان به حدی گسترده بود که اجرای تصویبنامه شورای عالی معارف به رای مجلس متوقف شد.
خبر این اعتراض در روزنامه اطلاعات در شماره ١٢ مهر ١٣٠٦ خود طی مقاله ای به نام «اجتماع محصلین در وزارت معارف» منتشر شد. در این مقاله آمده است: «وقتی دانشآموز را وادار میكنند كه یا شهریه بده و یا ورقه بیبضاعتی و گدایی خود را در دست داشته باش، هیچكس حتی آنهایی كه در نهایت استیصال امرار معاش میكنند ممكن نیست در پای میز رئیس، اقرار به تنگدستی و بیبضاعتی كنند و ثابت كنند كه آه در بساط ندارم و نمیتوانم خرج تحصیل طفل خود را بدهم. زیرا این باعث میشود كه صدها طفل به خاطر آبرو از اشتغال به تحصیل باز بمانند.»
در ادامه این مقاله تصریح شده است كه این گونه صرفهجوییها با آن اظهار علاقه شاه و مجلس و دولت كه مدعی توسعه و ترقی معارف و تحصیل عمومی هستند، تناقض دارد و شورای عالی معارف نباید اصلاحات را از شهریه گرفتن مدارس شروع كند.

کانون مدافعان حقوق کارگر
منابع:
هزار و یك حكایت، محمود حكیمی، جلد ۴، انتشارات قلم، به نقل از: اقبال یغمایی، «سیامین وزیر معارف»، ماهنامه آموزش و پرورش، بهمن ماه ١٣۵٢، ص ٣٠٢
روزنامه اطلاعات، مورخ ١٢ مهر ١٣٠٦.