جلوگیری از برگزاری جلسۀ ماهانۀ "جمع مشورتیِ" کانون

هنوز جوهر گزارش­ها و عکس­هایی که روزنامه­ها از دیدار رسمی رییس قوه­ی مجریه با شماری از نویسندگان و هنرمندان چاپ کرده بودند خشک نشده بود، هنوز صداهایی به باور خوش بشارت امیدواری از آن جلسه را می­پراکندند که خبر رسید بار دیگر ماموران امنیتی از برگزاری جلسه­ی ماهانه­ی جمع مشورتی کانون نویسندگان ایران جلوگیری کرده­اند. این جلسه قرار بود سه­شنبه ٢۴ دی ماه در منزل یکی از اعضای کانون برگزار شود اما روز یک­شنبه ماموران در تماس تلفنی ضمن احضارصاحب­خانه به یکی از ادارات وزارت اطلاعات وی را وادار می­کنند جلسه را منتفی کند.
کانون نویسندگان ایران از آغاز تاسیس در سال ١٣۴٧ همواره با فشار و سرکوب حاکمیت وقت مواجه بوده است. در دوره­ی سوم فعالیت کانون، یعنی از اواخر دهه­ی شصت خورشیدی تا کنون، فشارهای امنیتی بر آن بیشتر و نظام­مندتر اعمال شده است. طوری که شرح آن مثنوی هفتاد من کاغذ می­شود. با اولین تلاش­های اعضا برای راه­اندازی مجدد کانون دستگاه سرکوب متوجه شد و به حرکت درآمد. ازتوهین­ها و پرونده­سازی­های روزنامه­ی کیهان تا تهدیدهای مقامات امنیتی – اطلاعاتی برای جلوگیری از برگزاری جلسات جمع مشورتی، از تحت فشار گذاشتن امضاکنندگان متن ١٣۴ نویسنده برای بازپس­گیری امضاهاشان تا اقدام برای به دره انداختن اتوبوس حامل نویسندگان، از ربودن یکی از نویسندگان تا احضار فعالان کانون به دادگاه برای بازداشتن آنها از تدارک برگزاری مجمع عمومی، از نقطه­ی اوج قتل­های سیاسی زنجیره­ای، یعنی کشتن محمد مختاری و جعفر پوینده تا . . . همه و همه مقدمه­ی خونبار آغاز رسمی دوره­ی سوم فعالیت کانون بود. پس از تنفس نسبی در سال­های ١٣٧٨ تا ١٣٨١ که کانون، البته با مشکلات فراوان، توانست سه دوره مجمع عمومی خود را حضوری وعلنی برگزار کند، باز روال آشکار و پنهان فشارهای امنیتی شدت گرفت. درست روز مجمع عمومی سال ١٣٨١ از برگزاری آن جلوگیری کردند و کمی بعد تشکیل جلسه­ی ماهانه­ی جمع مشورتی را در فضای عمومی (پکا) ممنوع کردند. کانون برای برگزاری جلساتش به محل­های عمومی نظیر کافه و رستوران روی آورد اما صاحبان این مکان­ها با تهدید ماموران به ناچار درها را به روی کانون بستند. خانه­­های اعضای کانون تنها محل باقی مانده برای ادامه­ی فعالیت­های کانون بود. با این فرض که خانه مکانی خصوصی است و لابد از هجوم و تهدید باید مصون باشد. اما همین جاها نیز هنگام برگزاری مجمع عمومی بارها به محاصره­ی ماموران امنیتی درآمد. کانون پس از چند بار ممنوعیت و محاصره و تهدید و احضار ناچار تن به انتخابات مکاتبه­ای داد و هیئت دبیران خود را برگزید. از آغاز فعالیت هیئت دبیران اعضا و حتی منشی آن مکرر به مراکز امنیتی احضار شدند. بعضی به زندان گرفتار آمدند و برای برخی پرونده ساخته شد. بارها از نشست­های ادبی، از بزرگ­داشت­ها، از برگزاری مراسم و مناسبت­ها، از . . . جلوگیری کردند. آخر کجای دنیا دیده یا شنیده شده که گروهی نویسنده را با نامه­ی رسمی تهدید کنند که چنانچه در خانه­ یا محل کار خود جلسه­ای بگذارید، آنجا را پلمپ می­کنیم؟
در این سال­ها، حاکمیت برای تعطیل و بی­اثر کردن کانون در کنار سرکوب و اعمال فشار بر فعالان این تشکل نویسندگان آزادی­خواه، کوشید تا با ساختن تشکل­های موازی، چهره­سازی و به صحنه کشاندن برخی نویسندگان به هدف خود برسد، نویسندگانی که با پراکندن توهم نسبت به حاکمیت (که گویا فضای سیاسی را باز کرده است!) و، بدتر از آن، با تلاش برای از میان برداشتن مرز میان سرکوب­گر و آزادی­خواه در واقع نقش دلال مظلمه را ایفا کرده­اند. اما جامعه­ی تشنه­ی آزادی بیان تشکل­های خود را می­سازد و آنها را که وجود دارند عزیز می­دارد. این است رمز بر باد شدن تشکل­ها و چهره­های بدلی.
با این همه، اگر جلسه­ی دیدار رسمی تعدادی نویسنده و هنرمند با رییس قوه­ی مجریه نبود، شاید آنچه فهرست­وار گفتیم باز ناگفته می­ماند زیرا که در این سرزمین هر کس به فراخور حال خود از این ستم­ها بسیار در خاطر دارد. اما هم­زمانیِ ممنوعیت تشکیل جلسه­ی جمع مشورتی کانون با برگزاری جلسه­ی رییس دولت و شماری نویسنده و هنرمند و به ویژه آنچه در آن مجلس گفته شد، این پرسش را پیش کشید که چه رابطه­ای میان آن آواز سر دادن­ها پیرامون آزادی و هنر، زیرزمینی شدن اندیشه، آن ابراز خرسندیها و امیدواری­ها با این تهدید و سرکوب وجود دارد؟ چنین دم خروسی را چه طور می­شود با قسم حضرت عباس نادیده گرفت؟ مگر می­شود از آزادی هنر سخن گفت و در همان حال فعالیت­ تشکلی چون کانون نویسندگان ایران را که نزدیک به نیم قرن است پرچم آزادی بیان را برافراشته و آزادی را ضرورت ادبیات و هنر خلاق و پیشرو می­داند ، ممنوع داشت؟ در دنیای سرراست، در دنیای شفاف آزادی، نه! نمی­شود. اما در جهان تیره­ی تحمیق و سانسور و یارگیری جناحی و مشروعیت­طلبی، این دوگانه دو روی یک سکه­اند. از یک سو سخن­وری در باره­ی الزامی بودن آزادی برای هنر و ادبیات و از سوی دیگر سرکوب مستقل­ترین، باسابقه­ترین و آزادی­خواه­ترین تشکل نویسندگان ایران! و فقط هم این نیست. اگر نگاه خود را از زرق و برق مجالس دولتی و لبخندها و مجامله پیرامون آزادی و هنر برگیریم و به دنیای واقعی نظر بیندازیم در آن هیچ تشکل مستقلی که آزادانه فعالیت کند، نمی­بینیم. همه تارانده شده­اند و موسسان و فعالانش یا در زندانند یا ناچار به سکوت شده­اند؛ دستگاه سانسور همچنان فعالانه به کار خود مشغول است و آزادی بیان هنوز گوهری نایاب.
مشکل اساسی نویسندگان و هنرمندان این سرزمین تعریف آزادی نیست بلکه نبودن آن است. ممکن است هر کس برای کسب این آزادی یا هر منفعت دیگری به راهی بیندیشد؛ از جمله همراهی با صاحبان قدرت. این را می­شود حق شخصی او دانست، چنانکه نقد رفتار او را از جانب دیگران. اما کانون نویسندگان ایران دسترسی ادبیات و هنر به آزادی را ، حتی امید آن را ، از راه قدرتمداران آزادی­ستیز ممکن نمی­داند و صورت مسئله را با راه حل آن یکسان نمی­پندارد. نزدیک به نیم قرن تجربه­ی انواع دولت­ها و حکومت­ها این دیدگاه را تایید می­کند. هر که ناموخت از گذشت روزگار / هیچ ناموزد ز هیچ آموزگار.

کانون نویسندگان ایران

یکم بهمن ١٣٩٢