«فقط از مسئولان می خواهم فکری به حال ایمنی معادن کنند چون ما هروز که از خانه بیرون می آییم، با خودمان می گوییم شاید این آخرین بار باشد که خانه و خانواده خود را می بینیم و شاید قسمت ماهم مانند همکارانمان که در این راه جان خود را گذاشتند، بشود.» خبرگزاری تابناک ایران روز چهارشنبه با انتشار گزارشی درباره معدن لایبیت (لایبید) در شهرستان میمه استان اصفهان از قول کارگران آن نوشت: «این معدن به دلیل سختی های فراوان به طور متوسط هفته ای یک قربانی می گیرد.»
افزایش حوادث کار
در مورد مرگ های ناشی از حوادث کار آمار های مختلفی وجود دارد. پزشکی قانونی این آمار را ۱۸۹۱ نفر، وزارت کار ۱۱۵۰ نفر و سازمان تامین اجتماعی آن را ۱۲۰ نفر در سال گذشته اعلام کرده اند. علیرضا نوایی، کنشگر کارگری آمار پزشکی قانونی را دقیقتر می داند و علت این تفاوت فاحش را اینگونه توضیح میدهد:
«۹۰ درصد قربانیان اینگونه حوادث تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی نیستند، به این دلیل آمار تامین اجتماعی بسیار اندک است. وزارت کار نیز آمار کارگرانی را اعلام می کند که درپیوند با وزارت کار بیمه هستند، مثل بیمه حوادث و غیره.»
آمار مرگ حوادث ناشی از کار
به گزارش خبرگزاری تسنیم آمار مرگ های ناشی از حوادث کار در نه ماهه سال ۱۳۹۳ به ۱۵۰۶ نفر رسیده است که از این میان کارگران ساختمانی رکورددار هستند؛ تنها در۹ ماه نخست سال ۱۳۹۳، تعداد قربانیان حوادث ناشی از کارهای ساختمانی به ۳۳۳ نفر رسید.
به گزارش خبرگزاری مهر در سال ۹۳ یک هزار و ۹۹۴ نفر در حوادِث ناشی از کار جان خود را از دست دادند. این رقم در مقایسه با یکسال پیش از آن با یک هزار و ۷۹۴ قربانی بیشتر، افزایشی ۱۱ درصدی را نشان می دهد.
بر پایه آمارها، مرگ های ناشی از حوادِث کار بیشتر در فصل تابستان رخ می دهد. سازمان پزشکی قانونی با هشدار در مورد افزایش تلفات کار و تاکید بر رعایت نکات ایمنی به ویژه در موارد کار در ارتفاع تاکید کرد که در ده سال گذشته یعنی بین سالهای ۱۳۸۳ تا سال ۱۳۹۳ حدود ۱۲ هزار و ۴۳۶ نفر در حوادث کار جان خود را ازدست داده اند.
آمار مصدمین ناشی از کار
در سال گذشته (۱۳۹۳) آمار مصدمین ناشی از کار ۲۹ هزار و ۲۳۱ نفر بوده که در مقایسه با سال قبل از آن ۱/۱ درصد کاهش یافته است.
بر اساس آماری که مرکز تحقیقات سیمان درسال ۱۳۸۷ منتشر کرده ۹۸/۲ از حادثه دیدگان ناشی از کار را مردان و بقیه را زنان تشکیل می دهنذ. علت اصلی آن به فعالیت زنان در مشاغل کم خطرتر باز می گردد، فعالیت هایی مثل ساختمان، معدن، فلزکاری و یا حمل و نقل به مردان اختصاص دارد. افزون بر آن میزان بیکاری زنان دوبرابر مردان در ایران است. بر اساس همین تحقیق ۶۷ درصد حوادث ناشی از کار صبح ها، ۲۲ درصد بعد ازظهر و بقیه در شب ها رخ میدهد.
قربانیان آلاینده ها
به گزارش ایسنا میزان قربانیان مرگ ناشی از مشاغل سخت و زیان آور که در پیوند با آلاینده ها و بیماری های شغلی است شش برابر حوادث فیزیکی است. این مشاغل عبارتند از کارهایی که با عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد ارتباط دارد و در اثر آن فرد به مشکلات جسمی و روانی دچار می شود.
بر اساس آیین نامه اجرایی قانون مشاغل سخت و زیان آور (مخل سلامت) می توان این مشاغل را به دودسته تقسیم کرد: اول، مشاغلی که با تمهیدات بهداشتی، ایمنی و فنی توسط کارفرما، سختی و زیان آوری آن شغل را می توان حذف کرد، دوم مشاغلی که با همین تمهیدات می توان زیان آور بودن آن را کاهش داد، اما سخت بودن و زیان آوربودن آن را نمی توان از بین برد.
بر اساس قانون کار عمده ترین مشاغل سخت عبارتند از کار درمعادن، تونل ها، انفجار مواد، حفر قتات، چاه فاضلاب، حمل و نقل مواد مذاب از کوره ، حمل و نقل زباله شهری، کار دباغی، سالن های پرورش طیور، کار در دکل های بیش از ۵ متر، داربست ها و اسکلت ها، پست های انتقال فشار برق، قیر پاشی، جوش کاری، کار با وسایل دارای ارتعاش و اشعه مواد رادیواکتیو، سمپاشی باغ و مزارع، کار در زندان ها و ندامتگاه ها و همچنین حرفه خبرنگاری.
قانون کار و حوادث ناشی از کار
سه شرط برای اینکه یک حادثه ناشی از کار تلقی شود، وجود دارد. اول اینکه حادثه به مناسبت کار پیش آمده باشد، دوم یک حادثه در جریان کار اتفاق بیافتد و سوم اینکه حادثه به عضوی از بدن که کار اصلی را انجام داده، آسیب رسانده باشد. در مجموع پزشک قانونی با استفاده از نظریه بازرسی کار، نوع حادثه، عوامل موثر در آن، میزان آسیب دیدگی، مقصر بودن کارگر یا کارفرما را مشخص می کند.
بر پایه تبصره ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی در سال ۱۳۵۴ شاغلین کارهای سخت و زیان آور می توانند با حداقل ۲۰سال کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب بدون شرط سنی با سقف ۳۵ روز حقوق بازنشسته شوند. کارگران مشاغل سخت و زیان آور با وجود آنکه می توانند با۲۰ سال سابقه کار بازنشسته شوند، اما این احتمال همواره وجود دارد که به دلیل طولانی بودن دوره کار در محیط های غیراستاندارد، پس از چند سال به بیماری های روحی، تنفسی و قلبی دچار شوند.
طبق اصلاح ماده ۵ قانون بیمه اجتماعی مصوبه سال ۱۳۷۸، کارگران ساختمانی تحت بیمه اجتماعی قرار دارند. سازمان تامین اجتماعی موظف است با پرداخت ۷ درصد از حق بیمه و کارفرما با ۱۵ درصد از سهم بیمه به تداوم پوشش بیمه تمام کارگران ساختمانی اقدام کند.
هادی ساداتی، نایب رییس کانون انجمن های صنفی کارگران به خبرگزاری تسنیم گفته است: «در چهار سال گذشته بیمه کارگران ساختمانی بر اساس سهیمه ای که تعیین شده، هر سال ۲۰۰ هزار کارگر را شامل می شود، اما امسال هیچ سهمیه ای هنوز اختصاص پیدا نکرده است.»
سازمان تامین اجتماعی افراد آسیب دیده را به سه گروه تقسیم می کند: آسیب دیده کلی، آسیب دیده جزیی و پرداخت غرامت نقض عضو تا برای آنها مستمری در نظر بگیرد.
در سال ۱۳۸۹ وزارت کار وقت آیین نامه ای را تحت عنوان “ایمنی در امور پیمانکاری” ابلاغ کرد که در برخی از استان ها به اجرا در آمد. در سال ۹۱ نیز بخشنامه ای از سوی وزارت کار به همه دستگاه ها ارسال شده که به موجب آن تشکیل پرونده صلاحیت ایمنی و امور پیمانکاری برعهده انجمن های صنفی، ایمنی و بهداشت کار است. در مجموع می توان گفت مشکل اصلی نبود قانون نیست، موضوع اصلی عدم اجرای همین آیین نامه ها و بخشنامه هاست.
علت مرگ خاموش کارگران و حوادث کاری
برپایه بررسی های وزارت کار یازده عامل اصلی در بروز حوادث نقش دارد، از جمله وسایل بی حفاظ، بی احتیاطی، نورناقض، تهویه نامطلوب، استفاده نکردن از لباس ایمنی، فقدان اطلاعات، آموزش وعدم رعایت مقررات ایمنی از آن جمله است.
سازمان تامین اجتماعی بی احتیاطی را علت نیمی از حوادث کار می داند، بریدگی، شکستگی، سقوط ، قطع دست و انگشت دست شایع ترین آسیب های محیط های کار در ایران است.
حوادث کار که عمدتا در فصل گرما رخ می دهد، به ترتیب عبارت است از سقوط از بلندی، اصابت اجسام سخت، برق گرفتگی، سوختگی و خفگی ناشی از کمبود اکسیژن.
بطور کلی کارگران ساختمانی صدر نشین قربانیان حوادث کاری هستند و پس از آن، بیشترین میزان مرگ و میر در محیط کار به کارگران معادن و کارگران صنایع اختصاص دارد.
سقوط از ارتفاع، برخورد مصالح ساختمانی با سر و کمر و در نهایت فلج شدن، از جمله خطراتی است که سلامت کارگران ساختمانی را همواره تهدید می کند. به علاوه، کارگرانی که با سیمان کار می کنند با مشکلات و بیماری های زیادی اعم از خورده شدن نسوج بدن، آسیب به شش و چشم و حساسیت مواجه هستند.
علیرضا نوایی از فعالان جنبش کارگری، علت هایی دیگری را نیزبر می شمارد و می گوید: «یکی از علت های حوادث کاری دستمزدهای پایین است زیرا کارگران مجبورند اضافه کاری کنند یا دو شغله و سه شغله کار کنند. بنابراین کارگری که مجبور است بجای ۸ ساعت بین ۱۵ تا ۱۸ ساعت در روز کار کند، آسیب پذیری بیشتری در کار با دستگاه ها پیدا می کند، چون تمرکز کمتری در کار دارد. افزون بر آن کارگری که احساس امنیت شغلی ندارد و از معاش فردای خود مطمئن نیست، بیشتر در معرض حوادث کاری قرار دارد.»
از دیگر عوامل حوادث کار فقدان حداقل آموزش به کارگران، نبود امکانات ایمنی و بهداشتی است. علی ربیعی، وزیر کار در گفتگو با ایسنا گفته است که ۹۵ درصد حوادث ناشی از کار به دلیل نبود آموزشهای لازم است. حوادث کار علت واحدی ندارد و معلول دلایل فنی و انسانی است. وی ۵۲ درصد حوادث را ناشی از عدم نظارت در محیط کار می داند.
مسائل ایمنی و بهداشت
بالا بردن ایمنی و بهداشت کار به کاهش میزان حوادث در کارگاه ها کمک می کند. علیرضا نوایی معتقد است وزارت کار به اندازه کافی بازرس برای فرستادن به کارخانه ها و کارگاه ها ندارد، در عین حال وی نبودِ تشکل های مستقل کارگری را از عوامل فقدان کنترل در مورد امکانات ایمنی و بهداشتی کار می داند.
آقای نوایی با اشاره به یک جنبه دیگر از علل افزایش آسیب های ناشی از کار می گوید: «کارگرانی که دارای مشاغل سخت و زیان آور هستند مثلا در معادن کار می کنند یا بامواد شیمایی سروکار دارند، باید شناسنامه بهداشتی داشته باشند که به خرج کارفرما هر سال معاینه پزشکی شوند و دفترچه پزشکی روشن داشته باشند تا به محض بروز علائم بیماری بتوانند به موقع جلوگیری کنند.» وی ادامه می دهد:«خواست افزایش سود باعث می شود که کارفرمایان در دادن وسایل ایمنی صرفه جویی کنند، مثلا کمربند ایمنی بر روی داربست ها، کاسک ایمنی، دستگاه تهویه در کارخانه، ماسک یا حتی شیر برای کارگرانی که با سرب سرو کار دارند، به مقدار کافی در اختیار کارگران قرار نمی گیرد.»
با توجه به اینکه نارسایی بهداشت و ایمنی موجب خسارات های جانی برای کارگران و لطمه به اقتصاد کشور می شود، این موضوع به تنهایی برای توجیه برنامه های بهسازی و توسعه بهداشت و ایمنی محیط کار کافی است.
یورونیوز: نگارش از پانته‌آ بهرامی