بر کارگران کارخانجات نورد و پروفیل ساوه چه میگذرد؟

مسافرانی که از جاده پر ترافیک و قدیمی ساوه به اراک یا اصفهان عبور میکنند در سه کیلومتری شهر ساوه چند هزار متر نرده های شکیل، دو پست نگهبانی با سر در کارخانجات نورد و پروفیل ساوه و یک ساختمان چهار طبقه بسیار بزرگ و مجهز را در سمت چپ جاده خواهند دید. این مسافران که به احتمال زیاد برند معروف لوله و پروفیل ساوه در ذهن شان آشناست هرگز نمیتوانند تصور کنند که کارگران این مجموعه با چه درد و رنجی قوطی و پروفیل، لوله های صنعتی و گالوانیزه و قاب در و زهوار و... را تولید و آنرا در اختیار جامعه قرار میدهند.
تقریبا سی و پنج سال پیش این کارخانه با پنج سالن برش و خطوط تولیدی لوله و پروفیل و نزدیک به صدو پنجاه کارگر شروع به کارکرد و به مرور تعداد خطوط تولیدی و کارگرانش اضافه شد. کارگران قدیمی تعریف میکردند که در آن زمان چگونه و با چه مشقاتی آب آشامیدنی تهیه میکردند و در گرمای طاقت فرسا و زمستان سخت چگونه با کمترین امکانات سرمایشی و گرمایشی تولید میکردند و اکثر کارهای خطوط تولیدی و تعمیرات را به علت قدیمی بودن دستگاهها و کمبود ابزار بوسیله دست و نیروی عضلانی انجام میدادند. ایمنی و بهداشتی عملا وجود نداشت اکثر کارگران قدیمی که من از نزدیک دیدم هر یک چند یادگاری از قطع عضو و جراحات عمیق بر سر و صورت داشتند مضاف بر اینکه دسیک کمر و گردن، آرتروز زانو، ضعف شنوایی، تنگی نفس و شکستگی دست و پا با ایجاد خلل در حرکتهای معمول بدن، انجام کارهای محوله را بقدری دشوار میساخت که باعث تشدید سوانح و ضربه پذیری آنان در حین کار میشد. این کارگران در لباس کثیف و مندرس کارگری بیشتر به انسانهای مفلوک و درمانده ای شباهت داشتند که انگار مسخ کار شده بودند و اینطور به نظر میرسید که به غیر از کار چیزی را در زندگی تجربه نکرده بودند. اکثر این کارگران اکنون در قید حیات نیستند و هرگز فرصت نکردند که از حقوق ایام بازنشستگی خود بهره ای ببرند از نظر حقوق و مزایا با توجه به چهار ساعت اضافه کاری همیشگی ( شاید هم بیشتر) دستمزدشان بسیار رقت انگیز بود و خودشان تعریف میکردند که ما در آن زمان تقریبا مجانی کار میکردیم. مجموع دریافتی کارگرانی که به عنوان کوتل گذار، جوشکار، سنگ زن، اپراتور و بسته بند در سال ١٣٦٨ بین ۴ تا ٨ هزار تومان بود.
از سال ١٣٧٠ با تغییر مدیریت، توسعه و گسترش کارخانه در زمینی چند هزار هکتاری و با در اختیار گرفتن دستگاهای مدرن با پست برق ٦٣.۵ کیلو وات با ساخت ٢٣ سالن جدید و با بکار گیری هزار و دویست کارگر در دو شیفت ١٢ ساعته و چهار صد کارگر روز مزد ساختمانی با سرعتی باور نکردنی در کمتر از چند سال به بهره برداری رسید. اما این تکنولوژی مدرن نه تنها برای کارگران آرامش در کار و آسایش در زندگی به همراه نداشت بلکه سرعت و شدت کار دستگاهای مدرن، رنج و عذاب و سختی و استرس در کار، آلایندگی شیمیایی، گردو غبار ذرات فلزی، سروصدای ناهنجار، قطع عضو، مجروح شدن تا کشته شدن در حین کار را برای کارگران به ارمغان آورد و سود سرشارش کارفرما را به حدی چاق کرد که کارخانجاتی در مشهد و کاشان و تهران تا دوبی و آلمان و انگلیس را دایر نمود.
مکانیزم کار در خطوط تولید کارخانجات نورد و پروفیل ساوه استفاده از رولهای فولادی (کویل)از ضخامت ٨/٠ تا ٢٠ میلیمتر در تناژ ٨ تا ١٨ تن در سایزهای متفاوتی بوسیله دستگاهای عظیم با تیغه های فولادی برش داده میشود تا در خطوط نورد تحت فشار قالبها با محرک DCموتورها به صورت لوله و پروفیل تولید شود. به همین دلیل عبور ورق فولادی با سرعت بیش از ١٠٠ در دقیقه از میان قطعات فولادی و قالبها سروصدای بسیار گوش خراش (بیش از ٨۵ دسی بل ) ایجاد میکند. استفاده از آب صابون برای خنک کردن لوله بعد از جوش القایی فرکانس باعث تصاعد گازهای شیمیایی در محیط کار میشود. جدا شدن ذرات فلزی از ورقها در هنگام برش و نورد و گرما و غبار توام با ذرات فلزی، آلاینگی محیط کار را بشدت افزایش میدهد و در این شرایط کارگران باید هر گونه خلل و اشکال در حین کار را رفع و مانع توقف تولید شوند. سرعت و شدت و سختی کار (١٢ ساعت کار در شیفت شب و روز )، نقص مدیریت صحیح ایمنی و ترس از توقف تولید، چنان فشار جسمی و روانی طاقت فرسایی بر کارگران وارد میکند که هر لحظه آنان را در معرض سوانح ناشی از کار قرار میدهد. در واحدهای پیک لینگ، تست های هیدرواستاتیک و حدیده گالوانیزه وضعیت بمراتب بدتر از این هم است.
در گالوانیزه دمای وان حاوی سرب مذاب و روی بیش از ۵٠٠ درجه است. بخار سرب حتی از روی پوست جذب بدن میشود و به مرور انسان را دچار اختلال حواس و روان پریش میکند. مواد مذاب به اطراف پراکنده میشوند و کارگران را دچار سوختگی میکنند. بخاری (اسیتم) نیز که برای تمیز کردن داخل لوله های گالوانیزه با فشار زیاد کمپرس میشود همواره برای کارگران خطر ساز میباشد. گرد وغبار سرب و روی، بخار داغ، مذاب گالوانیزه، سر و صدای گوشخراش (بیش از ٨۵ دسی بل) و سختی و شدت کار، زیان آورترین شرایط کاری را برای کارگران در واحد گالوانیزه رقم میزند. در واحد پیک لینگ از فلاکس اسید و آب داغ برای چربی زدایی لوله ها استفاده میکنند و پاشش و بخار این مواد شیمیایی کارگران این واحد را همیشه در معرض خطر قرار میدهد. در واحد برش، کارگری به نام رضا صادقی در حین کار درون غلطک تیغه های فولادی برش قرار گرفت و جسد او را قطعه قطعه بیرون کشیدند. چنان ضربه ایی در حین کار به آذر پیرا در واحد پیک لینگ وارد شد که در آمبولانس جان باخت و به بیمارستان نرسید . دو نفر از کارگران به نامهای والی و خاکی در حین کار دچار برق گرفتگی شدند و در جا جان باختند. سختی کار در واحدهای فنی نظیر تاسیسات، مکانیک، تعمیرات جرثقیل، هیدرولیک و ....دست کمی از واحدهای تولیدی ندارند.
کلیه تعمیرات این دستگاهای عظیم و سنگین از قبیل مکانیکی، جوشکاری، آهنگری و... از سه متر زیر زمین تا ده متر ارتفاع توسط واحدهای تاسیسات و مکانیک انجام میپذیرد. کارگران این بخشها اکثر تعمیرات را روی دستگاهای تولیدی که توام با سرو صدای زیاد و آلایندگی محیطی سالن میباشد انجام میدهند. کمتر نیروی واحد تاسیسات و مکانیک و فنی را میتوان یافت که به عارضه های دسیک کمر، آرتروز، ضعف شنوایی، مشکلات ریوی، شکستگی دست و پا، وارد شدن ضربات شدید به سر و صورت و قطع انگشتان دست و پا، دچار نشده باشند.
تحت چنین شرایطی برای کارگران بود که در سالهای ٨٠ تا ٨٢ کارخانجات نورد و پروفیل ساوه ٩٠ درصد از تولیدات خود را به اروپا و سایر نقاط جهان صادر کرد و اعتباری ملی و جهانی بدست آورد و از این ره گذر کارفرمای کارخانه جایزه بیشترین صادرات غیر نفتی را نیز به خود اختصاص داد. کارگران این همه سود و ثروت و خیر و برکت برای حاج آقا تولید کردند اما حاصل اینهمه تولید ثروت و افتخار ملی و جهانی برای کارگران نورد لوله و پروفیل ساوه چیزی جز اشک و خون، جسمهای رنجور، بیشترین آمار حوادث ناشی از کار، سکته قلبی و پنج ماه حقوق معوقه و اخراج و بیکاری نبوده است. کارگرانی که با سخت ترین آزمایشهای پزشکی سلامتشان تایید میشود و به استخدام (قرارداد موقت)شرکت پروفیل ساوه در میآیند اما بعد از چندین سال کار سخت و طاقت فرسا که دچار عارضه های مختلفی میشوند قرار داد موقت آنها لغو و اخراج میشوند. پزشک و واحد بهداشت این شرکت نه برای سلامتی و گذاشتن مرهم بر زخم کارگران بلکه برای پرونده سازی پزشکی و اخراج کارگران اقدام مینماید. واحد ایمنی این شرکت نه برای جلوگیری از حوادث و تامین ایمنی در محیط کار، بلکه برای پرونده سازی و مقصر جلوه دادن کارگران در حوادث با جمله همیشگی و معروف "سهل انگاری کارگر باعث حادثه شد" بوجود آمده است. اما کارگران نورد و پروفیل ساوه هیچگاه در مقابل این همه ستم کارفرما ساکت نبودند. در سال ١٣٧۵ اکثر کارگران در مسجد کارخانه اجتماع کردند و خواهان برپایی شورای کارگری شدند. اداره کار ساوه در مجمع عمومی کارگران حاضر شد و انتخابات برگزار شد و کارگران یازده نماینده خود را انتخاب کردند اما فردا صبح همگی نمایندگان کارگران را اخراج کردند. در سال ١٣٨٦ نیز در یک کشمکش چند ماهه جهت اجرای قانون کار سخت و زیان آور (بازنشستگی ٢٠ ساله) کارگران با ارسال طوماری با ١٢٠٠ امضا به اداره کار ساوه خواستار تشکل صنفی کارگران با معرفی دو نفر به عنوان نماینده های خود شدند. اما کارفرما با حمایت اداره کار شهرستان ساوه با اخراج این دو نماینده و بیش از سیصد نفر از کارگران معترض این مطالبه بر حق کارگری را نیز سرکوب کرد.
اما کارگران نورد و پروفیل ساوه هیچگاه ساکت ننشستند و نهایتا موفق شدند تاییدیه کمیته استانی مشاغل سخت وزیان آور را برای اعمال این قانون در کارخانه اخذ کنند. بطوریکه جهت اجرای مراحل نهایی این قانون بیش از دویست نفر از کارگران فرمهای مربوطه را پر کردند با اینحال در حال حاضر با اعمال نفوذ کارفرما و کارشکنی اداره کار شهرستان ساوه، پیگیری مراحل بعدی اعمال قانون مشاغل سخت و زیان آور دچار وقفه شده است و کارفرما برای انتقام جویی از کارگران فشار در محیط کار را بر آنان چندین و چندین برابر کرده است. کارفرمای این کارخانه از طریق جابجایی مداوم محل کار کارگران، تغییر شیفت، قطع اضافه کاری، قطع سختی کار، قطع وام، اخراج و ارعاب و تهدید چنان محیط پلیسی و امنیتی در کارخانه ایجاد کرده است تا کارگران نه تنها از پیگیری مطالبه قانونی خود در مورد مشاغل سخت و زیان آور منصرف شوند بلکه حتی معترض به عدم پرداخت ۵ ماه از دستمزدهای خود نیز نشوند.
کل این مجموعه اوضاع و احوال، کارد را به استخوان کارگران نورد لوله و پروفیل ساوه رسانده است. بدون تردید این کارگران تسلیم شرایط برده وار موجود نخواهند شد و بیش از پیش با اتحاد و همبستگی، دفاع از حقوق انسانی خود را در اولویت قرار خواهند داد.