گزارشی از وضعیت کارگران فاضلاب شهری

چندین سال بود کار کارگران فاضلاب شهری را دنبال می‏کردم. شرایط کارشان بسیار سخت و طاقت فرسا است. در سرمای زمستان و گرمای تابستان، ساعتهای طولانی گاه حتی شبانه روزی، دالانهای به هم پیوسته در عمق زمین حفر می‏کنند. تعداد زیادی کارگر درگیر این شغل مشقت‏بار هستند، برای مثال در همین تهران، منطقه ای نیست که در آن این کارگران مشغول به کار نباشند.
منتظر فرصتی بودم تا از نزدیک شرایط کار آنها را از زبان آنها بشنوم و از جزئیات زندگی این کارگران که در اکثر موارد، کارگران مهاجر هستند، مطلع شوم و با دیگران به اشتراک بگذارم. تا اینکه نیمه شب یکی از روزهای سرد دی ماه این فرصت فراهم شد و توانستم با یکی از این کارگران گفتگوی صمیمانه‏ای داشته باشم. بخشی از این گفتگو را به صورت مکتوب شده در اینجا می‏خوانیم.

سلام خسته نباشید. مزاحم که نیستم؟
نسیم: سلام ممنون و تشکر.

نگهبانی میدی؟ اجازه دارم از شرایط کاری که انجام میدی، چند سوال بپرسم؟
نسیم: برای چی می‏پرسی؟
به نظرم شرایط کار شما خیلی سخت است. دوست دارم بشنوم و تا جایی که امکان داشته باشد، رسانه‏ای کنم تا دیگران هم داستان شما را بدانند.
نسیم: من در خدمتم . اما به این شرط که قدم بزنیم و صحبت کنیم. الان در حال نگهبانی هستم.

هر کارگر در یک شبانه‏ روز، چند متر تونل حفر می‏کند؟
نسیم: کارگرها معمولا بصورت تیم دو نفره کار می‏کنند. یکی کنده کاری می کند و دیگری خاکها را خارج می‏کند. در طول کار هم جایشان را با هم عوض می‏کنند. هر دریچه‏ای یک تونل عمودی دارد که عمق آن ٦ تا ٧ متر است و عرض و طول آن هم حدود ١ متر است. فاصله هر دریچه هم با هم حدود ٧ متر و یا بیشتر است. این دریچه ‏ها توسط تونلی افقی که به اندازه حرکت یک نفر پهنا دارد، از زیر زمین به هم وصل می‏شوند.

هر دو نفر چند متر حفر می‏کنند؟
نسیم: اگر از ساعت ٨ صبح تا ١٠ شب یا بیشتر کار کنند، حدود ٦ یا ٧ متر حفر می‏کنند.

روزمزدی کار می‏کنید؟
نسیم: نه کنترات می‏گیرند. یعنی کارمزدی کار می‏کنند. اگر هر روز تا آخر شب کار کنند و ٦ یا ٧ متر حفر کنند، به هر کدام حداکثر روزی ٢٠٠ هزار تومان می دهند.

وضعیت غذا و خوابگاه چطور است؟
نسیم: هزینه غذا با خود ما است. ولی خوابگاه با پیمانکار.

برای پیمانکار کار می‏کنید؟
نسیم: یک پیمانکار ایرانی داریم که کار را از شرکت اصلی می‏گیرد و یک پیمانکار افغان داریم که ما کار را از او می‏گیریم. پیمانکارها درآمد خوبی دارند و از هر متر مربع حفاری ششصد تا هفتصد هزارتومان درمی‏آورند.

بیمه نیستید؟     نسیم می‏ خندد و می ‏گوید:
نه بابا بیمه چیه؟ اینجا هر روز حادثه داریم. بدترین حادثه ریزش تونل و ماندن کارگرها زیر آوار است که در بیشتر مواقع منجر به مرگ می‏شود. امکانات نجات نداریم. فقط زنگ می‏زنند به آتش ‏نشانی. فرد مصدوم باید خوش شانس باشد که تا رسیدن امداد زنده بماند.

او ادامه می‏دهد:
من یکبار زیر خاک دفن شدم و فقط سرم بیرون مانده بود که همکارانم بیرون کشیدنم. همانطور که میبینی در زمستان کارگران لباس مناسب ندارند و وقتی از عمق زمین با بدن عرق‏کرده بیرون می‏آیند، سرما میخورند وبعد باید با وجود بیماری کار کنند که بیشتر مواقع عفونتهای ریوی و آسم می‏گیرند. اگر زنده بمانند با بدنی ناقص و ناتوان از کار، به افغانستان بر می‏گردند.

از شغل نگهبانی بگو.
نسیم :هر شبانه روز حدود ١۴٠ هزار تومان مزد می‏گیرم. اگر وسیله ‏ای گم شود و یا دزدیده شود، از حقوق خودم کم می‏کنند. سلاح دفاعی ما فقط یک چوب ‏دستی است. بیشتر مواقع با چاقو و قمه به ما حمله می‏کنند باید شانس بیاوریم که زنده بمانیم.

می ‏توانی یک نمونه بگی؟
نسیم: یکبار به یکی از دوستانم حمله شد و بازوی او را بشدت زخمی کردند .هر بیمارستانی مراجعه کردیم بخاطر اینکه افغان بودیم قبول نمی‏کردند. در یکی از بیمارستانها یک خانم پزشکی با مسولیت خودش پذیرفت که بخیه کند. از ما پول نخواست اما ما مبلغی را آنجا گذاشتیم و فرار کردیم.

چرا فرار؟
نسیم: برای اینکه می ‏ترسیدیم به پلیس زنگ بزنند و ما را دستگیر کنند. تا بخواهیم ثابت کنیم که کارت اقامت داریم، ممکن است هم کارمان را از دست بدهیم و هم ما را به افغانستان اخراج کنند.

درآمدتان کفاف زندگی شما را می‏دهد؟
نسیم: نه اصلا. چند سال قبل بهتر بود. ولی الان ارزش پول ایران کم شده و دیگر پولی که به افغانستان می ‏فرستیم در حد بخور و نمیر خانواده های ما است. در ضمن باید بشدت و شبانه‏روزی کار کنیم تا همین مقدار نیز قطع نشود.

دستمزد کارگران را به موقع می‏دهند؟
نسیم: همیشه با حداقل دو ماه تاخیر می‏ گیریم. بعضی وقتها هم پیمانکارها چندین ماه دستمزد ما را نداده فرار می‏کنند. قبلا جایی که نگهبان ساختمانی بودم، بعد از سه ماه تقاضای مزد کردم .صاحبکار براحتی با تحقیر و تهدید من را از ساختمان بیرون انداخت و گفت راه باز و جاده دراز! برو شکایت کن.

نسیم از مسایل و مشکلات زیادی برایم گفت و من فقط شنونده بودم و سعی کردم نوشته را به کارگران حفاری اختصاص بدهم. سیستم فاضلاب شهری، کارگران زیادی با تخصصهای مختلف مثل حمل ونقل، لوله‎کش، آهنگر، جوشکار، راننده و غیره دارد و نیاز به تحقیق جامعی دارد که شرایط کار هزاران کارگر سیستم فاضلاب شهری در سراسر ایران را بررسی کند.
دوست نگهبانم به علت شرایط کارش از من خداحافظی می‏کند. من نیز به خانه گرم و راحت خود بر می ‏گردم و نسیم و نسیمها را به شبهای سرد زمستان وا می گذارم.

علیرضا خباز