در سال‌های اخیر سه حادثه انفجار در این معدن رخ داده و در نتیجه در سال ١٣٨۴ طی ٢ انفجار ١۴ نفر و در سال ١٣٨٨ طی یک انفجار ١٢ نفر جان خود را از دست داده‌اند.
ایلنا: پس از گذشت حدود یک سال و دو ماه از حادثه معدن باب نیزو در کرمان که منجر به کشته شدن ١٢ کارگر شاغل در این معدن شد کمیته تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی، گزارش خود درباره علل وقوع این حادثه را اعلام کرد.
به گزارش ایلنا، این کمیته که با ریاست علیرضا محجوب در هفدهم آبان ماه سال گذشته کار خود را آغاز کرد، گزارشی مبسوط از پیشنیه این معدن و دلایل وقوع این حادثه را بررسی و به صحن علنی مجلس تقدیم کرد.
در بخشی از این گزارش آمده است: اکثر کارگران شاغل در معدن باب نیزو در روستاهای اطراف زرند و راور ساکن بوده و حداقل فاصله سکونت افراد تا محل معدن ۵٠ کیلومتر است که با توجه به صعب العبور بودن مسیر دسترسی به طور متوسط حدود دو ساعت طول می‌کشد تا کارگران به محل کار برسند. ایاب و ذهاب نیز در برخی از مسیرها، در دو بخش صورت می‌گیرد، ابتدا به وسیله سرویس‌های عمومی و بخشی نیز به وسیله موتورسیکلت صورت می‌گیرد. انتقال کارگران به رگه‌های اصلی زغال در معدن نیز به وسیله آسانسورهای حمل بار و تجهیزات صورت می‌گیرد که به دلیل نوع خاص این آسانسورها (کف این آسانسورها به صورت تاشو بوده و مخصوص حمل و تخلیه زغال و تجهیزات است) ایمنی کارگران در حداقل بوده و با کوچکترین مشکل در سیستم آسانسور، امکان سقوط آنان به قعر چاه بسیار بالا می‌رود. به طور مثال، متاسفانه در یک مورد به دلیل نقص در سیستم آسانسور، ۴ نفر کارگر به کف چاه پرتاب شدند که پس از برخورد با تاسیسات و سیم‌های بکسل موجود در چاه، اجساد کاملا خرد شده، بدون امکان شناسایی و تنها به صورت تکه‌های گوشت و استخوان تحویل خانواده شدند تا به خاک سپرده شوند.
کارگران پس از ورود به معدن به وسیله آسانسورهای اصلی به فراخور نیاز به هر یک از تونل‌های پنجگانه افقی منتقل می‌شوند تا مشغول کار شوند. در هر یک از تونل‌ها سیستم تهویه هوا، هوای مورد نیاز را تامین کرده و کارگران در صورت استفاده از ماسک‌های ضد گاز، می‌توانند در شرایط سخت به کار خود ادامه دهند. نکته مورد توجه در این بخش وجود شرایط بسیار سخت کار و امکان تنفس دشوار در عمق تونل‌هاست؛ به طوری که کارگران پس از چند سال کار، دچار تنگی نفس شده و انرژی لازم برای ادامه کار را از دست می‌دهند.
از مهمترین دلایل این موضوع علاوه بر حاکم بودن شرایط سخت در این گونه معادن، استاندارد نبودن سیستم تهویه هوای معدن، عدم نصب سیستم پایش (مونیتورینگ) گازهای آلاینده و همچنین طراحی غیراصولی برخی از تونل‌های فرعی در سال‌های گذشته است که تحقیق در هر یک از موارد مذکور می‌تواند زوایای بیشتری از شرایط معدن را اشکار سازد.
این که کارگران مشغول به کار در معدن حاضرند با این شرایط در این معادن کار کنند و اینکه حتی پس از فوت بستگان خود، تقاضای جایگزین شدن به جای متوفی را داشته باشند، خود جای بسی تاسف است. یقینا نبود فرصت‌های شغلی مناسب در منطقه و عقب‌ماندگی اکثر روستاهای مجاور معدن می‌تواند از مهمترین دلایل اجبار کارگران برای کار در این گونه معادن باشد.
در ادامه این گزارش آمده است: استخراج زغال سنگ از معدن باب نیزو از سال ١٣۴٠ تحت نظارت کارشناسان روسی آغاز شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی اداره معدن از بخش روسی منفک و به وزارت معادن وقت سپرده شد. پس از ابلاغ سیاست‌های خصوصی‌سازی، معدن باب نیزو در سال ١٣٨٣ به بخش خصوصی واگذار شد. بررسی‌های لازم در خصوص نوع واگذاری نشان می‌دهد که پیمانکار مورد نظر با هدایت سیستم واگذاری به سمت و سوی خاص و اعلام کردن شرایط خاص واگذاری و در نهایت واگذاری به قیمت کارشناسی دو سال قبل که امکان شرکت در مزایده را برای افراد محدودی میسر می‌سازد، انتخاب شده است.
وضعیت معدن در زمان واگذاری و پس از آن
با توجه به مستندات و تحقیقات صورت گرفته بخش خصوصی پس از مالکیت معدن بدون توجه به تجهیز معدن، اقدام به استخراج زغال از معدن کرده که عدم نظارت کافی بخش ایمنی وزارت کار و امور اجتماعی موجب تداوم این شرایط می‌شود. البته در مقاطعی از زمان به خصوص پس از حادثه ١٣٨۴ که منجر به فوت ١۴ نفر در معدن شد اداره کار و امور اجتماعی شرایط ایمنی کار در معدن را نامساعد دانسته و تاکید بر تعطیلی معدن کرده بود که کارفرما به این تاکیدات توجهی نکرده و به کار ادامه داده است.
شایان ذکر است که در زمان واگذاری اکثر تجهیزات معدن فرسوده بوده و عمر مفید آنها به پایان رسیده بود که علی‌القاعده باید قبل از واگذاری این گونه تجهیزات توسط وزارت صنایع و معادن نوسازی می‌شدند که اینگونه نشده است.
تشریح حادثه انفجار معدن در سال ١٣٨٨
وقوع حوادث گوناگون ناشی از کار در معادن زغال سنگ طی سال‌های اخیر منجر به کشته شدن تعداد کثیری از کارگران مختلف شده است. در سال‌های اخیر سه حادثه انفجار در این معدن رخ داده و در نتیجه در سال ١٣٨۴ طی ٢ انفجار ١۴ نفر و در سال ١٣٨٨ طی یک انفجار ١٢ نفر جان خود را از دست داده‌اند.
مطابق گزارش بازرسان اداره کار و امور اجتماعی شهرستان زرند، آخرین انفجار معدن باب نیزو در ساعت ١٠ صبح روز یکشنبه مورخ ٣٠/١/٨٨ رخ داده است که طبق بررسی‌های اولیه توسط بازرسان اداره کار، علت انفجار، تجمع گاز متان در کیسه‌های مدفون در زغال و تصاعد آنی گاز پس از استخراج بوده است، ولی تحقیقات هیات تحقیق و تفحص نشان می‌دهد که در روز حادثه مواد ناریه نیز به محل معدن برده شده است که با توجه به گزارش‌ها و اظهارات ضد ونقیص، امکان روشن شدن موضوع و علت حادثه مشخص نشد.
طبق اطلاعات موجود ابتداء ١٠ نفر در حادثه انفجار جان خود را از دست داده‌اند که همگی کارگر بوده‌اند. پس از انفجار، سرپرست معدن و مامور ایمنی معدن به اصرار مدیرعامل آقای انوشیروان زینلی برای نجات حادثه‌دیدگان پس از نصب خود نجات به داخل معدن می‌روند که به دلیل عدم رعایت نکات ایمنی و داخل شدن گاز متان به ریه هر دو جان خود را از دست می‌دهند که اجساد جان باختگان پس از خروج از معدن به خانواده آنها تحویل داده شد.
جمع بندی و نتیجه‌گیری
١- معدن باب نیزو جزو معادن با گاز بالا شناخته شده و ذاتا جزو معادن با احتمال حادثه بالا محسوب می‌شود و بیش از دو دهه است که به صورت سنتی استخراج می‌شود. بنابراین دقت بیشتر در واگذاری و استخراج و رعایت دقیق موارد ایمنی و نظارت کامل بر استخراج و تجهیزات استخراج بیش از پیش ضروری به نظر می‌رسد ولی متاسفانه دقت‌های لازم در موارد مذکور توسط وزارتخانه‌های صنایع و معادن و کار و امور اجتماعی صورت نگرفته است.
٢- بخش عمده‌ای از مطالبات خانواده‌های جان باختگان که جزو قشر محروم و مستضعف جامعه محسوب می‌شوند پس از گذشت ٢ سال هنوز پرداخت نشده و در پیچ و خم اداره‌های رسیدگی کننده باقی مانده است.
٣- به‌رغم حادثه اتفاق افتاده در سال ١٣٨۴، وزارت صنایع و معادن در جهت بهبود ایمنی و وزارت کار و امور اجتماعی در جهت افزایش نظارت، وظایف خود را به خوبی انجام نداده‌اند.
۴- متخلفین و افراد دخیل در بروز حادثه اعم از افراد دولتی و پیمانکار به صورت کامل مورد پیگیرد قانونی قرار نگرفته‌اند و تنها کارفرمای بخش خصوصی به مقامات قضایی معرفی شده که آن هم به دلیل استفاده از اهرم‌های فرار از قانون مجازات نشده‌اند.
۵- مواد ناریه استفاده شده که باید تحت نظارت دقیق نیروی انتظامی و مسوولین حراست شرکت زغال سنگ کرمان مورد استفاده قرار می‌گرفت به صورت بسیار ناشیانه و توسط افراد غیر مجرب استفاده شده است.
۶- به دلیل استفاده کارفرمایان از کارگران ارزان قیمت و غیرماهر و عدم آموزش‌های لازم ایمنی و بهداشتی، کارگران در مواقع بحران واکنش‌های مناسب را نمی‌توانستند از خود نشان دهند که این امر در مواقع حساس موجب کشته شدن آنان می‌شود.
٧- واگذاری معدن با توجه به مستندات روند قانونی خود را به طور کامل طی نکرده و به صورت ترک تشریفات و با قیمت کارشناسی ٢ سال قبل از واگذاری و بدون تجهیز و مدرنیزه کردن معدن و با تخلف صورت گرفته است.