مقدمه : اولین خصوصی سازی های برق در آمریکای لاتین در دهه ١٩٨٠ م در شیلی و سپس آرژانتین در ١٩٩٢ و اندکی بعد در برزیل انجام شد. این تجدید ساختارها همچنین ، صنعت برق را به شرکت های تولید، انتقال و توزیع تقسیم کرد، مدلی که بعدها در پرو، بولیوی، کلمبیا و جاهای دیگر adopt شد. شرکت های برق اسپانیایی، به ویژه، " اندسا" از ابتدا در این خصوصی سازی ها نقش اساسی داشته است. این فرآیند منجر به بیکاری سازی ها، ناامنی شغلی و شرایط بدتر برای کارگران برق شد.
مباحث کار و اشتغال
تاثیرات اصلی بر کار می تواند تحت چهار عنوان اصلی دسته بندی گردد.
- سوابق، شامل توافقات حمایتی
- تاثیر روی پرداخت و شرایط، به ویژه از طریق برون سپاری
- تاثیر بر اشتغال و کارکنان
- مباحث دیگر، شامل حقوق کار ( صنفی، تشکل و ...)
١-١ - حمایت از اشتغال و توافقات درباره پرداخت و شرایط
١-١-١- حمایت از کارگران با شرایط موجود
در آرژانتین تلاش ها برای حفظ اشتغال کارگران انجام شد. همه کارکنان به هنگام خصوصی سازی به شرکت های جدید منتقل شدند، بنابراین اخراج ها بلافاصله اتفاق نیافتاد. تمهیداتی برای بازآموزی فراهم شد. پرداخت های جبرانی برای کارگران در نظر گرفته شد. اما این تمهیدات بدون کنش و عمل قاعده مند و سیاسی موثر، که در آینده انجام نشدند، بی ارزش بود . در عمل، به شرکت ها اجازه داده شد، هر مقدار نیاز هست، کوچک سازی کنند. حتا هنگامی که دولتی جدید در سال ١٩٩٩ به قدرت رسید، تصمیم گرفت درباره اخلال در روند خصوصی سازی تحقیق کند، نه خسارات و لطماتی که به کارگران وارد شده بود.
در کلمبیا، توافق جمعی موجود فقط شامل کارگرانی که در هنگام خصوصی سازی شاغل بودند گردید، و نه کارگران جدیدی که تحت قراردادهای متفاوت با پرداخت و امنیت کمتر مشغول کار شدند. این باعث بوجود آمدن نیروی کارگری با دو ویژگی شد.
١-١-٢- توافقات جمعی
در آرژانتین، توافقات چانه زنی شده جمعی که تمام بخش برق را پوشش می داد پایان یافت؛ و مذاکرات جداگانه با هر شرکت جایگزین آن شد. برون سپاری امور مختلف در هر شرکت باعث قطعه قطعه شدن کارها و محیط کار شد.و در نتیجه عضویت در اتحادیه ها کاهش و آسیب پذیر شد.
١-١-٣- کارگران در مالکیت و نمایندگی ها سهیم می شوند
صاحب سهام کردن کارگران، بخش یکپارچه تقریبن تمام پروژه های خصوصی سازی در آمریکای لاتین بوده است. این امرعموما تاکتیکی طراحی شده برای به میان کشیدن پای کارگران در روند خصوصی سازی و کاهش مقاومت اتحادیه بوده است. در آرژانتین سهام خصوصی سازی به کارکنان بین ٢ تا ١٢ % و در شیلی بین ٦ تا ١٠ % واگذار شده است. در برزیل، ایالت ریودوژانیرو تا ١٠% سهام را با ٣٠% تخفیف به اضافه حق انتخاب نماینده در مدیریت ها را واگذار کرد.
١-٢- برون سپاری
١-٢-١- آرژانتین
علاوه بر اخراج ها و کارگران مازاد اعلام شده، شرکت های خصوصی بطور سیستماتیک از برون سپاری برای کاهش نیاز به کارگر، کاهش هزینه های مربوط به کار و افزایش انعطاف نیروی کار استفاده کرد.
در آرژانتین، شرکت ها برای نزول شرایط کار، در امور نگهداری و تعمیرات، پرسنلی، حسابداری و غیره از برون سپاری استفاده کرده اند.کاری که سابق توسط کارکنان مستقیم انجام گرفته بود، از طریق رسمیت دادن به قراردادهای برون سپاری شده دو ساله با تعاونی های کارگری، به جای پرداخت های یک ماهه انجام گرفت. در پایان دوره دو ساله، شرکت اصلی (کارفرما) به طور معمول شرط نرخ های پایین پرداختی و مزایا را برای تجدید قرارداد خواهان می شود. کارگران یا شرایط غیردلخواه مذکور را می پذیرند و یا قرارداد را هم از دست می دهند.
به منظور اخراج نشدن، کارگران با پذیرش جدایی داوطلبانه موافقت کردند، سپس با بستن قرارداد با همان وظایف سابق به عنوان شخص حقیقی موافقت کردند.کارگران امنیت شغلی را ازدست دادند و خودشان می بایست به فکر حقوق بازنشستگی شان باشند. شرکت ها(کارفرما) با کاهش کمک های اجتماعی سود بیشتر نصیب شان شد و تنها در مواردی که نیاز بود کارگر استخدام می کردند.
١-٢-٢- کلمبیا
در کلمبیا، به مانند آرژانتین، خصوصی سازی شامل سهام و بازنشستگی اختیاری برای کارگران شد. علاوه بر این، یک سال بعد از خصوصی سازی و تفکیک گروه ها، شرکت توزیع "کدنسا" برخلاف قراردادهای جمعی شروع به اخراج کارگران کرد، اما اتحادیه ها نتوانستند مانع اخراج شوند و کارگران اخراجی مزایای تامین اجتماعی را از دست دادند.
همچنین برون سپاری به طور سیستماتیک معرفی شد: تا سال ٢٠٠٢ حدود ٧٠٠٠ کارگر با این قرارداد با شرایط کاری بدتر، موقت سازی و از دست دادن سازمان کارگری کار کردند. برون سپاری شکلی از کار بدون چانه زنی جمعی با کاهش دستمزدها ست و به طور ساختاری، ناتوانی اتحادیه ها در جلوگیری از کاهش نرخ های اشتغال مستقیم باعث کاهش تعداد اعضای آنها شد. این عمل، همچنین باعث بدترشدن کیفیت کار شد؛ زیرا پیمانکاران برای کارهای برون سپاری شده به منظور برنده شدن قیمت های پایین تری اعلام می کنند؛ و در نتیجه آنها از تجهیزات کمتر و پرسنل غیرمتخصص استفاده می کنند.
١-٢-٣- پاناما
در پاناما هم با استفاده از برون سپاری تا پایان ٢٠٠۵ ، شرکت یونیون فنوسا بیش از ٢٣٠ کارگر را اخراج کردند.
١-٣- تغییر شرایط : ساعت های طولانی، کاهش مزایا
در آرژانتین، ساعت کار از ٧ ساعت و ١۵ دقیقه به هشت ساعت در روز بدون پرداخت بیشتر افزایش یافت. به علاوه، کار روزانه می بایست تا حل مشکل و یا انجام وظیفه مطابق برنامه بدون وقفه ادامه می یافت.
از کارگران قدیمی خواسته شد با کاهش ساعات کار و پرداخت کمتر تا زمان بازنشستگی موافقت کنند؛ این امر به طور موثر، بازنشستگی شان را بدون پرداخت اضافی تضمین می کرد و باعث کاهش تعهد مزایای شرکت می شد.
١-۴- مشاغل و بیکاری
١-۴-١- اخراج ها در آرژانتین
خصوصی سازی شرکت های انتقال، توزیع و تولید باعث اخراج عظیم کارگران شد.
اشتغال در شرکت SEGBA ، شرکت توزیع سابق در ایالت بوئینس آیرس، تا قبل از اجرای رسمی خصوصی سازی ١٢% و در مدت ٧ سال ٦٢% نیز کاهش یافت. تا ژوئن ١٩٩٩ از ٢٠ هزار کارگر شرکت SEGBA تنها ٦٦١٨ نفر اخراج نشدند.
کارگران شاغل در بخش ژنراتور در ناحیه شمال غرب تا سال ٢٠٠٠، ابتدا با بازنشستگی و استعفای داوطلبانه و پس از خصوصی سازی با اخراج سازی، از ١٠٢۴ نفر به ٣۵٩ نفر کاهش یافتند، و در ۵ نیروگاه از ٩٨٧ نفر تعداد ٦٩١ نفر اخراج شدند.
١-۴-٢- اخراج ها در برزیل و شیلی
در برزیل تنها در شرکت های توزیع خصوصی شده تا ١٩٩٧ حدود ٣٢ هزار نفر از ٨٦ هزار نفر اخراج شدند.
در شیلی نیز، اخراج سازی های وسیعی انجام گرفت؛ به گونه ای که تنها بین سال های ١٩٧۴ تا ١٩٨٦ بیش از ۴٠% کارکنان شرکت های دولتی اخراج شدند.
١-۵- تاثیرات روی کارگران
تاثیرات روی کارگران در آرژانتین به طور خلاصه به قرار زیر هستند:
• کارگرانی که در قالب تعاونی ها یا شرکت های شخص حقیقی و مشاغل آزاد، کار را با کارفرمای قبلی ادامه دادند، به دلیل نبود آموزش برای نقش جدیدشان، به طور وسیعی شکست خوردند.
• پرداخت های جبرانی به صورت اقساط و بخش بخش پرداخت شدند، و بسیار سریع به دلیل تورم زیاد بی ارزش شدند.
• کارگران باقی مانده در شرکت های کوچک تحت فشار بودند که بایستی هزینه های کار کاهش یابد؛ بنابراین کارگران را با پرداخت بالاتر تشویق به ترک و استعفا می کردند.
• کارگرانی که به این شکل استعفا دادند، به دلیل از دست دادن عزت نفس و احترام رنج می بردند.
شرح مختصر زندگی یک کارگر آرژانتینی پس از خصوصی سازی به نام آلبرتو ام، مندوزا، آرژانتین ، سپتامبر ١٩٩٩
بعد از ٣٨ سال کار برای شرکت برق و انرژی آگوا، تردید دارم که آیا استعفای داوطلبانه (داوطلبانه نیست اصلا"، زیرا برای پذیرشش تحت فشارم) را بپذیرم یا به دفاع از شغلم ادامه دهم. از نظر فیزیکی آسیب دیدم؛ و به نقطه ای رسیدم که شغلم را داشته و وظیفه ام را انجام دهم. اتفاقات آن دوران به قدری به من آسیب رسانده که یادآوری شان از خود متنفرم می کند. همیشه صادقانه کار کردم تا بازنشستگی پرافتخاری داشته باشم. سلامتی ام، بوسیله استرس رو به زوال گذارده است. بیشتر از این تاب نیاوردم، و به تدریج استعفای داوطلبانه را پذیرفتم. امروز در ۵٨ سالگی، با آن همه سال سابقه کار به دلیل اینکه سنم به ٦۵ سال نرسیده، تا مطابق قانون بازنشست شوم، نه قادر به بازنشسته شدن هستم و نه به دلیل قطبی شدن کامل بازار برق می توانم دوباره به کار برگردم. کسی به آموزش ها و تجربیات من که طی نزدیک به ۴ دهه کسب کرده ام اهمیت نمی دهد. معاش خانواده ام را با کارهای موقت تامین می کنم. ناگزیر به متوقف کردن پرداخت بیمه سلامتی ام شده ام. کسی هستم که برای کسب موقعیت و مقام خوب به سختی کار کردم، و البته با تلاش هایم به دستش آوردم؛ اما به دلیل تجدید سازمان بازار از دستش دادم؛ امری که نمی توانم درکش کنم و باعث نابودی من و همکارانم شد.
نویسنده : دیوید هال ، دانشگاه گرینویچ ، سپتامبر ٢٠٠۵ ،www.psiru.org
ترجمه فصل سوم مقاله: وبلاگ کارگران نیروگاه های ایران