به نوشتۀ برخی از محققان جنبش کارگری، نخستین اتحادیۀ کارگری ایران صد سال پیش (تقریباً سال ١٩٠٦)، در چاپخانۀ "کوچکی" در تهران تشکیل شد. این اتحادیه چهار سال بعد ابعاد فراگیرتری یافت و به نخستین اتحادیۀ کارگران چاپخانه های تهران در سال ١٢٩٠بدل شد؛ در همان سال ها اتحادیه های کارگری دیگری نیز به تدریج شکل گرفتند که دیگر تنها منحصر به پایتخت نبودند.
کارگران مشهد، تبریز، بندرانزلی و برخی دیگر از شهرها در ایجاد و شکل گری نخستین اتحادیه های کارگری نقش بسزایی داشتند. بر اساس یک تحقیق در این باره" شعارهای ٨ ساعت کار، زمین برای دهقان و جمهوری، در انقلاب مشروطۀ ایران به وسیله همین پیشگامان جنبش سندیکایی مطرح گردید، که خود آنان در مراحل مهمّ انقلاب در تبریز، رشت، تهران و مشهد شرکت فعّال و مؤثر داشتند".
از آن پس به تدریج نارضایی از شرایط و مبارزه با استثمار نیز در بروز جنبش ها و قیام های یک صد سال گذشته نقش تازه و پررنگی را به خود اختصاص داد. در سال ١٣٠٠ بیش از سی هزار کارگر ایرانی به عضویت سندیکاهای کارگری در آمده بودند. نخستین اعتصاب گسترده کارگران در همان سال ها بود که برگزار شد:
"اعتصاب ١۴ روزه کارگران چاپخانه ها". یکی دیگر از این اعتصاب ها نیز اوّلین اعتصاب کارگران صنعت نفت در آبادان بود که به واقع آغاز رو در رویی کارگران ایرانی با حکومت نیز بود. (در اوّل ماه مه ١٣٠١، حاکمان ایرانی-انگلیسی بی شرمانه بر روی تظاهرات کارگران نفت آبادان و جاهای دیگر آتش گشودند و سنگفرش خیابان ها را با خون کارگران سرخ کردند. سپس صدها کارگر را به زندان های دراز مدّت محکوم کرده و یا آنان را دسته جمعی اخراج و تبعید نمودند) در همین سال ها و تحت تأثیر جنبش نوخاسته کارگری" دولت وثوق الدوله به پذیرش روز کار ٨ ساعته و به رسمیت شناختن آزادی فعالیت سندیکاها ناگزیر گردید و برای نخستین بار در ایران جشن کارگری اول ماه مه به آزادی برگزار شد".
در این جا نگاهی داریم به اعتصابات عمدۀ کارگری در خلال سال های کودتای ٢٨ مرداد ١٣٣٢ تا یک سال پس از پیروزی انقلاب در ایران:
اعتصابات عمدۀ کارگری در خلال سال های ١٣٣٢-١٣۵٨
١٣٣۴-١٣٣٩ اعتصابات نفت
فروردین ١٣٣٧ اعتصاب ١٢ هزار نفر از رانندگان تاکسی
خرداد ١٣٣٨ اعتصاب ٣٠ هزار کارگر کوره پز خانه های تهران و اعتصابات کارگران نساجی
١٣۴٠ اعتصابات نفت و صنایع نساجی و نانوایی ها در سال ١٣۴٠ که تظاهرات ٣ هزار کارگر بیکار در بندر مَعشور ( ماه شهر) را شامل می گردید
١٣۴١ اعتصاب مجدد ٢۵ هزار کارگر کوره پز خانه ها
١٣۴٢
* اعتصاب کوتاه مدت کارگران راه آهن و نفت- کارگران کارخانۀ ریسندگی و بافندگی زاینده رود اصفهان در ٢۵ آبان همین سال، به علامت اعتراض به عدم پرداخت دستمزدهای سه ماهۀ خود دست به اعتصاب زدند.
آذر ١٣۴٣ اعتصاب ١٦ هزار تاکسی ران
١٣۴۴ اعتصاب کارگران معدن
١٣۴٧ اعتصاب کارگران کارخانه های نساجی و ١٣ هزار کارگر آبادان
۵ اسفند ١٣۴٩ اعتصاب رانندگان شرکت واحد اتوبوسرانی و اعتصاب کارگران کارخانه قرقره زیبا و درخشان
١٣۵٠-١٣۵٢
اعتصابات پی در پی، مانند راهپیمایی کارگران کارخانه چیت جهان در ٨ اردیبهشت ١٣۵٠ ( که نیروی نظامی، کارگران را آماج گلولۀ ژاندارمری
و ارتش قرار داد) و اعتصاب کلیه کارکنان شرکت واحد اتوبوس رانی تهران در سال ١٣۵٠
١٣۵٣ اعتصاب ۴٠ روزه کارگران نفت آبادان در١٣۵٣
١٣۵۴ اعتصاب کارگران ایران ناسیونال
١٣۵۵ اعتصاب در صنایع نساجی، ذغال سنگ و نفت
١٣۵٦ اعتصاب بی شمار کارگران در همه رشته ها در سال ١٣۵٦
١٣۵٧
**اعتصابات عظیم و سرنوشت ساز عمومی
١٨ فروردین ١٣۵٨ تجمّع اعتراضی ده هزار نفر از کارگران فصلی و بیکار اصفهان
پس از انقلاب، با وجود حملات ددمنشانۀ جمهوری اسلامی، هم چنان شاهد اعتراضات و حرکت های کارگری بودیم؛ به عنوان مثال کارگران کارخانۀ شادان پور، کارگران خاتون آباد، نیشکر هفت تپّه، ایران خودرو، سندیکای شرکت واحد و غیره.
توضیحات:
* به موجب آخرین آمار حکومتی در سال ١٣۴٢ در سرتاسر ایران ٨٠٠ هزار کارگاه صنعتی وجود داشته که ١١٢ هزار تا از آن ها نقش اساسی در اقتصاد کشور داشته اند. در این ١١٢ هزار کارگاه، %٩٦.۵ تولیدات صنعتی ایران به عمل می آمده است. جمعاً ۴۴۴ هزار نفر کارگر به فعالیت مشغول بوده اند. در ١٨٨ هزار کارگاه دیگر، که صنایع روستائی هم جزو آن بوده است، بیش از یک میلیون نفر کارگر مشغول به کار بوده اند. (با اقتباس از تاریخچۀ پیدایش سندیکاهای ایران، رضا روستا)
** برای اطّلاع از رویدادهای مهمّ واپسین شش ماه رژیم شاهنشاهی، به مطلب "روزشمار انقلاب ۵٧"، ضمیمۀ شمارۀ ٧ نشریۀ "سامان نو" (نشریۀ پژوهش های سوسیالیستی) مراجعه کنید.
منابع:
]١[ تاریخچۀ پیدایش سندیکاهای ایران، رضا روستا، بخش ۵ و ٦
]٢[ کوشش های اوّلیه برای تشکیل اتحادیه های کارگری در ایران، آوتیس میکائیلیان (سلطان زاده)، نشر کارگری سوسیالیستی
]٣[ برخورد تند با رهبران جنبش کارگری،اعتراض های کارگری، چالش آينده، شهرام رفيع زاده، ٢٦ آبان ١٣٨۴
]۴[ شوراهای کارگری سال ١٣۵٧ (به مناسبت اوّل ماه مه)، سایت سیاهکل
]۵[ برگ هایی از تاریخ جنبش کارگری ایران، افشین شمس قهفرخی، شماره ٦
آرمان پویان
جمعه بیستم شهریور ١٣٨٨ میلیتانت